Thomas Nagel: Filosofie van Geest, Ethiek en Bewustzijn

Thomas Nagel is een van de meest invloedrijke hedendaagse filosofen, vooral bekend om zijn werk op het gebied van de filosofie van de geest, ethiek en politieke filosofie. Dit artikel biedt een toegankelijke uitleg van enkele van zijn belangrijkste werken, met als doel lezers te helpen een diepgaand begrip te ontwikkelen van zijn ideeën.

Wie is Thomas Nagel?

Thomas Nagel, geboren in 1937 in Belgrado, is een Amerikaans filosoof die aanzienlijke bijdragen heeft geleverd aan de filosofie van de geest, ethiek en politieke filosofie. Nagel’s werk omvat een breed scala aan onderwerpen, maar hij is waarschijnlijk het meest bekend om zijn kritiek op materialistische verklaringen van het bewustzijn en zijn essay What Is It Like to Be a Bat? (1974). Hierin betoogt hij dat bewustzijn een subjectief karakter heeft dat niet volledig kan worden verklaard door de objectieve methoden van de wetenschap.

Filosofie van de Geest: Wat is het om iets te Zijn?

Nagels beroemdste bijdrage aan de filosofie is zijn werk over de aard van bewustzijn. In zijn essay What Is It Like to Be a Bat? stelt hij dat de fysieke wetenschap weliswaar veel aspecten van de wereld kan verklaren, maar dat ze tekortschiet in het verklaren van subjectieve ervaringen. Het centrale argument is dat elke bewuste entiteit, zoals een vleermuis, een unieke ervaring heeft van hoe het is om die entiteit te zijn. Deze ervaring is onbereikbaar voor een objectieve beschrijving vanuit het derde-persoonsperspectief, wat betekent dat we nooit volledig kunnen begrijpen wat het is om een vleermuis te zijn, omdat we de subjectieve ervaring missen.

Nagel’s werk legt bloot dat er een fundamenteel probleem is met het reductionistische idee dat alles, inclusief het bewustzijn, kan worden teruggebracht tot fysische processen. Volgens hem is er een onoverbrugbare kloof tussen de objectieve beschrijving van de hersenen en de subjectieve ervaring van bewustzijn.

Belangrijke Werken

• What Is It Like to Be a Bat? (1974)
• The View from Nowhere (1986)

Kritiek op Neo-Darwinisme: Bewustzijn in de Natuur

In zijn boek Mind and Cosmos (2012) bekritiseert Nagel de materialistische en neo-Darwinistische verklaringen voor het ontstaan van bewustzijn en leven. Hij betoogt dat de huidige wetenschappelijke verklaringen niet afdoende zijn om bewustzijn te verklaren. Hoewel hij atheïst is, stelt hij dat bewustzijn een fundamenteel aspect van de natuur is en dat elke filosofie die dit niet erkent, gebrekkig is.

Nagel suggereert dat er mogelijk een teleologische verklaring is voor het ontstaan van bewustzijn, hoewel hij intelligent design niet ondersteunt. Hij pleit ervoor dat wetenschappelijke theorieën rekening moeten houden met de rol van bewustzijn en subjectieve ervaring in het begrijpen van de natuur.

Ethische Theorieën: Altruïsme en Morele Redenen

Nagel’s werk in de ethiek richt zich op de vraag hoe mensen morele redenen kunnen hebben om het welzijn van anderen te bevorderen. In zijn boek The Possibility of Altruism (1970) verdedigt hij het idee dat altruïsme – het handelen ten behoeve van anderen zonder eigenbelang – logisch voortvloeit uit ons vermogen tot rationeel denken. Nagel stelt dat er een morele verplichting bestaat om het welzijn van anderen te bevorderen, omdat de redenen die iemand heeft om moreel te handelen universeel toepasbaar zijn op iedereen.

Nagel maakt een onderscheid tussen subjectieve redenen (de redenen die iemand persoonlijk heeft) en objectieve redenen (de redenen die gelden voor iedereen). Hij verdedigt het idee dat mensen morele verplichtingen hebben die verder gaan dan hun persoonlijke voorkeuren of belangen, en dat deze verplichtingen voortvloeien uit het feit dat morele redenen objectief zijn.

Belangrijke Werken

• The Possibility of Altruism (1970)
• Equality and Partiality (1991)

Politieke Filosofie: Rechtvaardigheid en Gelijkheid

In zijn werk over politieke filosofie onderzoekt Nagel de vraag hoe een rechtvaardige samenleving eruit zou moeten zien. Hij is sterk beïnvloed door de theorie van rechtvaardigheid van John Rawls, maar Nagel gaat verder door te stellen dat de staat verantwoordelijk is voor het corrigeren van ongelijkheden die voortkomen uit sociale en economische factoren. In zijn boek Equality and Partiality (1991) stelt hij dat politieke systemen ongelijkheid actief moeten verminderen en dat het niet voldoende is om alleen basisrechten te waarborgen.

Nagel argumenteert dat politieke verantwoordelijkheid verder gaat dan individuele verantwoordelijkheid. De staat moet als collectief morele verantwoordelijkheid nemen om ongelijkheid te verminderen, iets wat individuen mogelijk niet altijd kunnen bereiken.

Conclusie

Thomas Nagel is een filosoof die zich bezighoudt met enkele van de meest fundamentele vragen over bewustzijn, ethiek en politiek. Zijn werk daagt wetenschappelijke en filosofische orthodoxieën uit en biedt nieuwe manieren om na te denken over de plaats van de mens in de wereld. Door zijn nadruk op subjectieve ervaring, altruïsme en politieke verantwoordelijkheid heeft Nagel een blijvende invloed gehad op de moderne filosofie.

Bronnen en meer informatie

1. Nagel, T. (1974). What Is It Like to Be a Bat?. The Philosophical Review. Beschikbaar op JSTOR.
2. Afbeelding: Nagelt, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
3. Nagel, T. (1986). The View from Nowhere. Oxford University Press.
4. Nagel, T. (2012). Mind and Cosmos: Why the Materialist Neo-Darwinian Conception of Nature is Almost Certainly False. Oxford University Press.