Søren Aabye Kierkegaard, geboren in 1813 in Kopenhagen, was een Deense filosoof die bekend staat als een van de grondleggers van het existentialisme. Zijn filosofische werk wordt gekenmerkt door het benadrukken van persoonlijke keuzes, de rol van geloof en de zoektocht naar betekenis in het leven. Kierkegaard’s ideeën blijven tot op de dag van vandaag relevant en bieden diepe inzichten in menselijke vrijheid en verantwoordelijkheid.
Inhoudsopgave
Levensloop en Invloed van Zijn Opvoeding
Kierkegaard werd geboren in een streng religieuze familie, iets wat zijn latere denken diepgaand beïnvloedde. Zijn vader, Michael Kierkegaard, had een somber wereldbeeld, dat veelal voortkwam uit een jeugdige vloek die hij had uitgesproken tegen God. Dit schuldgevoel bracht een zwaarmoedige sfeer in het gezin, wat bij Søren leidde tot een diep introspectieve levenshouding.
Tijdens zijn studie aan de Universiteit van Kopenhagen kwam Kierkegaard in aanraking met diverse filosofische stromingen, waaronder die van Hegel, die hij later zou bekritiseren. Zijn keuze om zich te richten op persoonlijke existentie, in plaats van abstracte systeemdenken, markeerde het begin van zijn unieke filosofische reis.
Kierkegaard en de Existentiële Niveaus van Leven
Het Esthetische Niveau
Het eerste stadium van het leven volgens Kierkegaard is het esthetische niveau, waarin een persoon zijn leven wijdt aan genot, plezier en persoonlijke interesses. Dit leven wordt gekenmerkt door oppervlakkigheid en het vermijden van verantwoordelijkheden. Hoewel het esthetische leven verleidelijk kan zijn, leidt het volgens Kierkegaard uiteindelijk tot wanhoop, omdat het geen diepere betekenis of doel biedt.
Het Ethische Niveau
Op het ethische niveau begint een persoon verantwoordelijkheid te nemen voor zijn daden. Dit niveau gaat verder dan persoonlijke bevrediging en richt zich op morele waarden en plichten. Het ethische leven houdt in dat men keuzes maakt die verder gaan dan eigenbelang en zich verbindt aan een hoger doel, zoals sociale verantwoordelijkheid of persoonlijke groei.
Het Religieuze Niveau
Het derde en laatste niveau is het religieuze stadium, waarin de mens zich bewust wordt van zijn relatie met het goddelijke. Dit niveau overstijgt het ethische door de mens te confronteren met de beperkingen van de menselijke rede en de noodzaak van een “sprong naar het geloof”. Kierkegaard introduceert hier het concept van de “geloofssprong”, waarin het individu vertrouwt op God en het onbegrijpelijke accepteert.
Existentialisme: De Nalatenschap van Kierkegaard
Kierkegaard wordt vaak gezien als de voorloper van het existentialisme, een filosofische stroming die zich richt op het individu en de persoonlijke verantwoordelijkheid. Zijn ideeën over keuzevrijheid, authenticiteit en de worsteling met geloof inspireerden latere denkers zoals Jean-Paul Sartre en Martin Heidegger.
Het existentialisme stelt dat het leven inherent betekenisloos is en dat het aan het individu is om betekenis te creëren door bewuste keuzes. Dit sluit aan bij Kierkegaard’s nadruk op het maken van authentieke keuzes zonder te leunen op externe autoriteiten, zoals religieuze instituties.
Kierkegaard’s Kritiek op de Kerk
Kierkegaard was een fel criticus van de Deense staatskerk, die volgens hem het ware christendom had verwaterd tot een institutie zonder spirituele diepgang. In zijn werk “Oefening in Christendom” uitte hij scherpe kritiek op de oppervlakkigheid van het georganiseerde geloof, waarin het volgen van rituelen belangrijker was geworden dan de persoonlijke relatie met God.
Deze kritiek leidde ertoe dat Kierkegaard zich meer en meer terugtrok uit de maatschappij en zijn laatste jaren wijdde aan polemische geschriften waarin hij de kerk en haar leiders aanviel.
Conclusie
Søren Kierkegaard’s denken blijft een krachtige bron van inspiratie voor filosofen en theologen. Zijn indeling van het leven in drie existentiële stadia — het esthetische, ethische en religieuze niveau — biedt een waardevol raamwerk voor het begrijpen van menselijke vrijheid en verantwoordelijkheid. Zijn werk, doordrenkt van een diepe persoonlijke betrokkenheid, roept mensen op om authentieke keuzes te maken en verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven.
Kierkegaard’s invloed op de filosofie, vooral het existentialisme, is onmiskenbaar. Zijn scherpe kritiek op religieuze en filosofische systemen dwingt ons nog steeds na te denken over de fundamentele vragen van het leven: Hoe leef ik een authentiek leven? Hoe vind ik betekenis te midden van onzekerheid?
Bronnen en meer informatie
- Kierkegaard, S. (1843). Of/Of. Kopenhagen: Reitzels Forlag.
- Afbeelding: The Royal Library, Denmark, Public domain, via Wikimedia Commons
- MacIntyre, A. (1981). After Virtue. Notre Dame: University of Notre Dame Press.