
Shoshana Zuboff is een invloedrijke Amerikaanse schrijver, professor, sociaal psycholoog en filosoof. Haar werk is van groot belang voor iedereen die de impact van digitale technologieën op onze samenleving wil begrijpen. Zuboff heeft fundamentele concepten ontwikkeld zoals “surveillancekapitalisme” en “instrumentarian power”, die essentieel zijn om de moderne economische en sociale dynamiek te verklaren.
Inhoudsopgave
Inleiding tot Shoshana Zuboff en haar Oeuvre
Shoshana Zuboff werd geboren op 18 november 1951 en studeerde filosofie aan de Universiteit van Chicago, gevolgd door een doctoraat in de sociale psychologie aan Harvard. Ze was een van de eerste vrouwen met een vaste aanstelling aan de Harvard Business School en werd bekend door haar pionierswerk op het snijvlak van technologie, werk en macht. Haar belangrijkste boeken zijn In the Age of the Smart Machine (1988), The Support Economy (2002, samen met James Maxmin) en het baanbrekende werk The Age of Surveillance Capitalism (2019).
Wat is Surveillancekapitalisme?
Zuboff introduceerde de term “surveillancekapitalisme” om de nieuwe vorm van kapitalistische accumulatie te beschrijven waarbij technologiebedrijven persoonlijke gegevens verzamelen en analyseren voor commerciële doeleinden. Deze bedrijven, waaronder grote techgiganten, gebruiken deze gegevens om het gedrag van mensen te beïnvloeden en hun producten en diensten effectiever te verkopen.
De Essentie van Surveillancekapitalisme
Surveillancekapitalisme gaat verder dan traditionele marketing of reclame. Het beschrijft een economische orde waarin techbedrijven kennis en macht verwerven door gebruikersdata zonder expliciete toestemming te verzamelen. Dit vormt een bedreiging voor persoonlijke privacy en democratische waarden.
Zuboff noemt dit een “epistemische staatsgreep”, waarbij bedrijven het recht claimen om te bepalen wie toegang heeft tot informatie en hoe deze wordt gebruikt. Dit heeft gevolgen voor de autonomie van burgers en de stabiliteit van democratische systemen.
Instrumentarian Power: Een Nieuwe Vorm van Macht
Een ander belangrijk concept van Zuboff is “instrumentarian power”. Dit verwijst naar de macht die bedrijven hebben door middel van algoritmen en datamining om gedrag te sturen. In tegenstelling tot totalitaire regimes, die macht direct uitoefenen via dwang, gebruiken surveillancekapitalisten hun kennis om mensen subtiel te beïnvloeden. Ze vormen de keuzes van individuen zonder dat ze het zelf beseffen.
Deze macht, stelt Zuboff, is gevaarlijk omdat ze stilletjes de fundamenten van democratie ondermijnt. Het heeft geleid tot fenomenen zoals nepnieuws, sociale mediaverslaving en manipulatie van politieke campagnes.
De Gevolgen van Surveillancekapitalisme
Surveillancekapitalisme heeft verstrekkende gevolgen voor de samenleving. Het verandert de manier waarop we werken, winkelen, communiceren en zelfs denken. Hieronder staan enkele van de meest relevante gevolgen.
Privacy en de Privacyparadox
In het tijdperk van surveillancekapitalisme wordt privacy een schaars goed. Mensen worden geconfronteerd met de zogenaamde “privacyparadox”: hoewel ze hun privacy belangrijk vinden, blijven ze de technologieën gebruiken die deze in gevaar brengen, zoals sociale media en zoekmachines.
Democratische Destabilisatie
Surveillancekapitalisme bedreigt ook de democratie. Door controle over de informatiestromen kunnen techbedrijven invloed uitoefenen op politieke processen. Dit kan leiden tot manipulatie van verkiezingen en het verspreiden van desinformatie.
Algoritmische Sturing en Sociale Media
Sociale media gebruiken algoritmen om gebruikers te profileren en hen content aan te bieden die hun aandacht vasthoudt. Dit versterkt vaak extremistische meningen en creëert zogenaamde “informatie-bubbels”, waarin mensen alleen worden blootgesteld aan ideeën die hun bestaande overtuigingen versterken.
Oplossingen en Kritieken
Zuboff’s werk heeft geleid tot een groeiende roep om hervormingen, zowel op het gebied van privacywetgeving als mededingingsbeleid. Ze betoogt dat traditionele privacy- en antitrustwetten ontoereikend zijn om de uitdagingen van surveillancekapitalisme aan te pakken.
Er wordt gepleit voor nieuwe vormen van regelgeving die expliciet rekening houden met de manier waarop techbedrijven gebruikmaken van data en algoritmes. Een ander belangrijk discussiepunt is de noodzaak om burgers meer controle te geven over hun persoonlijke gegevens.
Conclusie
Shoshana Zuboff’s werk is essentieel voor het begrijpen van de huidige digitale revolutie en haar impact op de samenleving. Haar concepten van surveillancekapitalisme en instrumentarian power helpen ons om de macht van techbedrijven in een nieuw licht te zien. Door kritisch te kijken naar de gevolgen van deze nieuwe economische orde kunnen we werken aan oplossingen die zowel onze privacy beschermen als de democratie versterken.
Bronnen en meer informatie
- Zuboff, S. (1988). In the Age of the Smart Machine: The Future of Work and Power. Basic Books.
- Zuboff, S., & Maxmin, J. (2002). The Support Economy: Why Corporations Are Failing Individuals and the Next Episode of Capitalism. Penguin.
- Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs.
- Afbeelding: Alexander von Humboldt Institut for internet and society, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons