Existentiële Angst in de 21e Eeuw: Hoe Omgaan met Onzekerheid?

0
Persoon op een mistige klif, kijkend naar een vaag landschap, symboliserend existentiële onzekerheid en moderne uitdagingen.
Een individu staat op de rand van een mistige klif, uitkijkend over een vaag landschap vol symboliek van existentiële onzekerheid.

De 21e eeuw is gekenmerkt door ongekende technologische vooruitgang, sociaal-politieke veranderingen en globale dreigingen zoals klimaatverandering. Deze ontwikkelingen hebben veel voordelen gebracht, maar ook geleid tot een groeiend gevoel van onzekerheid en existentiële angst. Deze angst is geen nieuw fenomeen, maar de manier waarop we er vandaag mee omgaan, verschilt van eerdere generaties.

De bronnen van existentiële angst in de 21e eeuw

Klimaatverandering en ecologische onzekerheid

Klimaatverandering vormt een van de meest urgente bedreigingen in de 21e eeuw. Wetenschappelijke consensus wijst erop dat de aarde opwarmt als gevolg van menselijk handelen, wat leidt tot extreme weersomstandigheden, stijgende zeespiegels en het uitsterven van soorten. Voor veel mensen roept deze realiteit existentiële vragen op: Wat betekent het menselijk leven als de planeet onleefbaar wordt? Wat is onze verantwoordelijkheid ten opzichte van toekomstige generaties? Deze vragen leiden vaak tot een diep gevoel van machteloosheid en angst, omdat de omvang van het probleem zo groot lijkt dat individuele acties onvoldoende lijken.

Deze ecologische onzekerheid dringt door in het dagelijks leven, waar consumenten steeds vaker geconfronteerd worden met ethische keuzes omtrent duurzaamheid, zoals het verminderen van hun ecologische voetafdruk of het kiezen voor milieuvriendelijke producten. Toch blijft de angst bestaan dat deze individuele acties de globale dreiging niet kunnen afwenden, wat de existentiële angst verder voedt.

Technologische vooruitgang en de angst voor de toekomst

Technologische ontwikkelingen hebben een enorme impact op de manier waarop we leven, werken en communiceren. Hoewel technologie ons leven in veel opzichten heeft verbeterd, roept het ook angst op. Kunstmatige intelligentie (AI), automatisering en genetische manipulatie zijn slechts enkele voorbeelden van innovaties die vragen oproepen over de toekomst van de mensheid. Wat gebeurt er met menselijke arbeid als robots ons werk overnemen? Hoe definiëren we menselijkheid als we in staat zijn om ons DNA te manipuleren?

Deze vragen raken aan de kern van ons bestaan en veroorzaken een gevoel van existentiële onzekerheid. Technologie biedt ons ongekende mogelijkheden, maar het vervaagt ook de grenzen tussen wat het betekent om mens te zijn. Hierdoor worden mensen geconfronteerd met nieuwe morele en ethische dilemma’s, die bijdragen aan het gevoel van onrust en verwarring.

Sociaal-politieke instabiliteit

Naast ecologische en technologische veranderingen, is de 21e eeuw ook gekenmerkt door toenemende sociaal-politieke instabiliteit. Conflicten, migratiecrises en de opkomst van populistische bewegingen hebben geleid tot een gevoel van onzekerheid over de toekomst van democratieën en de internationale orde. De globalisering heeft economische voordelen gebracht, maar heeft ook geleid tot ongelijkheden en sociale spanningen. Deze onzekerheden dragen bij aan het gevoel van vervreemding en onveiligheid, wat bij veel mensen leidt tot existentiële vragen over de zin van het leven en de toekomst van de mensheid.

In dit eerste gedeelte hebben we gekeken naar enkele van de belangrijkste bronnen van existentiële angst in de 21e eeuw. In het volgende deel zullen we dieper ingaan op hoe het existentialisme als filosofische stroming deze angst begrijpt en ons kan helpen deze te doorgronden.

Het existentialisme en existentiële angst

De kern van het existentialisme

Existentialisme is een filosofische stroming die in de 20e eeuw opkwam en zich richt op de ervaring van het individu in een absurde en vaak betekenisloze wereld. Filosofen zoals Jean-Paul Sartre, Albert Camus en Simone de Beauvoir onderzochten diepgaande vragen over vrijheid, verantwoordelijkheid en de confrontatie met de leegte van het bestaan. Voor deze denkers is existentiële angst een inherent deel van het mens-zijn. Het ontstaat wanneer mensen zich bewust worden van de vrijheid die ze hebben om hun eigen leven vorm te geven, maar tegelijkertijd de zinloosheid van de wereld erkennen.

Volgens Sartre is de mens “veroordeeld tot vrijheid” – we hebben geen vaststaande essentie die onze daden of keuzes vooraf bepaalt. Dit betekent dat elke handeling die we verrichten uit vrije wil gebeurt, en dat we daardoor volledig verantwoordelijk zijn voor ons eigen leven. Deze radicale vrijheid leidt echter tot een diep gevoel van onzekerheid, omdat er geen externe of hogere macht is die onze keuzes kan rechtvaardigen. Dit is de kern van wat we ‘existentiële angst’ noemen: het besef dat we zelf betekenis moeten geven aan ons bestaan in een wereld die op zichzelf betekenisloos is.

Het begrip “absurditeit” volgens Camus

Albert Camus introduceerde het concept van “absurditeit” om deze ervaring van existentiële angst verder te verduidelijken. Voor Camus ontstaat de absurditeit uit de botsing tussen het verlangen van de mens naar betekenis en orde, en de chaotische, onverschillige wereld waarin we leven. In zijn beroemde werk De mythe van Sisyphus gebruikt hij de Griekse mythe van Sisyphus – de man die voor eeuwig een rotsblok een berg op moet duwen, slechts om het steeds opnieuw te zien terugrollen – als metafoor voor de menselijke conditie. Sisyphus’ lot staat symbool voor het leven zelf: een eindeloze cyclus van betekenisloze handelingen.

Camus stelt dat, hoewel het leven absurd is, het toch mogelijk is om authentiek te leven. De sleutel ligt in het accepteren van de absurditeit en de weigering om te vluchten in valse troost (zoals religie of dogmatische ideologieën) om deze leegte te vullen. In plaats daarvan moeten we, volgens Camus, de zinloosheid omarmen en ons leven betekenis geven door onze eigen waarden te scheppen, zelfs te midden van de zinloosheid.

De mens als project: Sartre’s visie op vrijheid en verantwoordelijkheid

Jean-Paul Sartre gaat nog een stap verder in zijn analyse van existentiële angst door te stellen dat de mens niet alleen geconfronteerd wordt met een betekenisloze wereld, maar ook met de taak om zijn eigen wezen te scheppen. Hij noemde dit proces “de mens als project.” Voor Sartre heeft de mens geen vooraf bepaalde essentie; we creëren onszelf door onze keuzes en daden. Dit brengt een enorme verantwoordelijkheid met zich mee, aangezien elke keuze die we maken niet alleen onze eigen identiteit vormgeeft, maar ook de samenleving waarin we leven.

Deze vrijheid kan echter overweldigend zijn, omdat het betekent dat er geen externe autoriteit is om onze handelingen te rechtvaardigen. Sartre beschrijft dit gevoel van verlammende verantwoordelijkheid als “existentiële angst”. Mensen zoeken vaak naar manieren om aan deze angst te ontsnappen, bijvoorbeeld door conformiteit of door hun verantwoordelijkheid af te schuiven op anderen. Sartre noemt dit “te kwader trouw” leven, omdat het een ontkenning is van onze fundamentele vrijheid.

In dit deel hebben we gezien hoe het existentialisme de ervaring van existentiële angst beschouwt als een onvermijdelijk gevolg van menselijke vrijheid en de confrontatie met een betekenisloze wereld. In het volgende deel zullen we enkele praktische manieren bespreken waarop individuen deze angst kunnen erkennen en ermee om kunnen gaan in de moderne tijd.

Praktische manieren om om te gaan met onzekerheid

Het erkennen en accepteren van angst

Een van de eerste stappen om met existentiële angst om te gaan, is het erkennen en accepteren van de angst zelf. Volgens existentialistische filosofen, zoals Sartre en Camus, is angst een natuurlijk gevolg van de menselijke conditie. Het is de confrontatie met de vrijheid die we hebben en de afwezigheid van een universele zin. In plaats van deze angst te ontkennen of te onderdrukken, stellen filosofen dat we deze moeten omarmen. Dit betekent niet dat we passief moeten blijven, maar eerder dat we ons bewust moeten zijn van de onvermijdelijkheid van onzekerheid en angst in ons leven.

Het erkennen van existentiële angst stelt ons in staat om deze te begrijpen en er bewust mee om te gaan. In plaats van verlamd te raken door onzekerheid, kunnen we onze angst gebruiken als een katalysator om betekenisvolle keuzes te maken. Dit betekent dat we ons niet moeten verschuilen achter dogma’s of routines, maar proactief moeten nadenken over hoe we ons leven willen leiden, zelfs wanneer de toekomst onzeker is.

Authenticiteit en zelfreflectie

Een ander belangrijk concept in het omgaan met existentiële angst is authenticiteit. Volgens Sartre en andere existentialisten betekent authentiek leven dat we verantwoordelijkheid nemen voor onze keuzes en ons niet verschuilen achter de verwachtingen van anderen of sociale normen. Een authentiek leven betekent leven volgens je eigen waarden, zelfs wanneer deze afwijken van wat gangbaar is. Dit vereist zelfreflectie: het vermogen om kritisch na te denken over wat werkelijk belangrijk voor ons is en waarom.

Zelfreflectie kan helpen om onze angsten beter te begrijpen. Veel van de angst die we ervaren, komt voort uit de spanning tussen onze persoonlijke verlangens en de druk van de maatschappij. Door na te denken over onze eigen waarden en doelen, kunnen we deze spanning verminderen en beter omgaan met onzekerheden. Dit proces van zelfonderzoek helpt ons om ons leven in te richten op een manier die voor ons zinvol is, ongeacht de externe omstandigheden.

Actief betekenis creëren

Een centrale gedachte binnen het existentialisme is dat het leven geen vooraf bepaalde betekenis heeft; het is aan ons om die betekenis te scheppen. Dit idee biedt een belangrijke strategie om met existentiële angst om te gaan: in plaats van te wachten op externe factoren om ons leven betekenis te geven, moeten we actief werken aan het scheppen van onze eigen waarden en doelen. Dit kan door middel van relaties, werk, creativiteit of maatschappelijke betrokkenheid.

Het proces van betekenis creëren hoeft niet groots of wereldschokkend te zijn. Zelfs in kleine, alledaagse handelingen kunnen we betekenis vinden. Wat belangrijk is, is dat deze handelingen voortkomen uit onze eigen keuzes en overtuigingen, en niet uit een externe dwang of verwachting. Het is in de persoonlijke toewijding aan onze zelfgekozen waarden dat we een gevoel van richting en voldoening kunnen vinden, zelfs te midden van onzekerheid.

Mindfulness en het huidige moment

Hoewel existentialisme zich voornamelijk richt op filosofische reflectie en het maken van keuzes, bieden moderne psychologische benaderingen zoals mindfulness praktische tools om met existentiële angst om te gaan. Mindfulness is de praktijk van het volledig aanwezig zijn in het moment en het accepteren van gedachten en gevoelens zonder oordeel. Deze benadering kan helpen om de angst die voortkomt uit onzekerheid te verzachten, door ons te concentreren op het huidige moment in plaats van op de onzekere toekomst.

Door mindfulness te beoefenen, leren we om onze gedachten en gevoelens te observeren zonder erdoor overweldigd te raken. Dit kan bijzonder nuttig zijn bij het omgaan met existentiële angst, omdat het ons helpt om onze zorgen te erkennen zonder ons erdoor te laten verlammen. Het leert ons ook dat onzekerheid en angst slechts tijdelijke staten van zijn zijn, die komen en gaan.

Conclusie: omgaan met existentiële angst in een onzekere wereld

Existentiële angst is een fundamenteel onderdeel van het menselijk bestaan, dat in de 21e eeuw steeds relevanter is geworden door de toegenomen ecologische, technologische en sociaal-politieke onzekerheden. Deze angst ontstaat wanneer we geconfronteerd worden met de vrijheid en verantwoordelijkheid om ons leven vorm te geven in een wereld die zelf geen inherente betekenis heeft. De filosofie van het existentialisme biedt ons een waardevol kader om deze angst te begrijpen en ermee om te gaan.

Filosofen zoals Jean-Paul Sartre en Albert Camus benadrukken dat we de absurditeit van het bestaan moeten accepteren en dat we door middel van zelfreflectie, authenticiteit en het actief creëren van betekenis een zinvol leven kunnen leiden, zelfs in een onzekere wereld. Hoewel deze filosofische ideeën vaak abstract zijn, bieden ze concrete handvatten om om te gaan met de angst en onzekerheid die voortkomen uit onze moderne tijd.

Praktische strategieën zoals het accepteren van angst, zelfreflectie, het leven volgens je eigen waarden en het beoefenen van mindfulness, kunnen ons helpen om de existentiële angst te erkennen en ermee om te gaan. Het is niet nodig om volledig vrij te zijn van angst; eerder moeten we deze angst zien als een kans om dieper na te denken over wat voor ons werkelijk belangrijk is en hoe we ons leven willen leiden.

Bronnen en meer informatie

  1. Sartre, J.P. (1943). L’Être et le Néant. Parijs: Gallimard.
    In dit werk legt Sartre de basis voor zijn visie op existentiële vrijheid en verantwoordelijkheid.
  2. Camus, A. (1942). Le Mythe de Sisyphe. Parijs: Gallimard.
    Hier introduceert Camus het concept van absurditeit en de noodzaak om zin te creëren in een zinloze wereld.
  3. Yalom, I.D. (1980). Existential Psychotherapy. Basic Books.
    Dit boek verbindt existentiële filosofie met praktische psychotherapie, met speciale aandacht voor het omgaan met doodsangst en existentiële angst.

 

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in