Arcesilaus (ca. 316/5–241/0 v.Chr.) was een Griekse filosoof die leefde tijdens de Hellenistische periode. Hij is vooral bekend als de grondlegger van het Academisch Skepticisme, een stroming binnen de filosofie die zich richtte op twijfel aan de mogelijkheid om de waarheid te kennen. Hoewel hij een prominente denker was, heeft hij zelf nooit zijn ideeën op schrift gesteld. Dit maakt dat we zijn filosofie voornamelijk kennen via de werken van anderen, zoals latere filosofen en historici. Hij werd rond 264 v.Chr. de zesde scholarch (hoofd) van de Academie van Plato en speelde een sleutelrol in de overgang van de school naar een meer sceptische benadering van kennis.
Arcesilaus was niet alleen invloedrijk in de geschiedenis van de filosofie, maar hij zette ook een belangrijke stap in het denken over waarheid en kennis. Hij stelde dat we niet in staat zijn om zeker te weten wat waar is, en dat we daarom ons oordeel zouden moeten opschorten. Dit idee staat in contrast met de dogma’s van andere filosofische scholen, zoals het stoïcisme, dat beweerde dat we de waarheid wel degelijk konden kennen door middel van de juiste waarneming en redenering.
Inhoudsopgave
Het Skepticisme van Arcesilaus
Het Academisch Skepticisme dat Arcesilaus ontwikkelde, was een reactie op de stelling van de stoïcijnen, met name Zeno van Citium, die betoogden dat er bepaalde kennis was die we met zekerheid konden vaststellen. Arcesilaus verzette zich tegen dit idee van “katalepsis,” de overtuiging dat er betrouwbare, onmiskenbare indrukken van de wereld om ons heen bestaan die leiden tot kennis. Hij betoogde daarentegen dat elke waarneming misleidend kan zijn en dat het onmogelijk is om te bepalen welke waarnemingen waar of onwaar zijn.
De essentie van Arcesilaus’ filosofie is dat het wijs is om oordeel op te schorten (epochè) over alles, aangezien we nooit met zekerheid kunnen weten of iets waar is. Deze vorm van scepticisme is vooral van invloed geweest op latere sceptische denkers zoals Sextus Empiricus en inspireerde een kritische benadering van dogmatische waarheden in de filosofie.
Het Leven van Arcesilaus en Zijn Invloeden
Arcesilaus werd geboren in Pitane, een stad in Aeolis, rond 316/5 v.Chr. Hij begon zijn opleiding bij Autolycus, een wiskundige, en volgde later lessen in retoriek in Athene. Zijn filosofische pad begon echter echt toen hij leerling werd van Theophrastus, een volgeling van Aristoteles, en vervolgens Crantor, een lid van de Oude Academie, die nog trouw was aan de leer van Plato. Hij raakte ook beïnvloed door Pyrrho, de grondlegger van het Pyrrhonisme, dat eveneens het belang van twijfel en scepticisme benadrukte.
Arcesilaus’ bekendste leermeesters waren Polemon en Crates van Athene, die hem uiteindelijk de leiding van de Academie overdroegen. Zijn vriendschap en interactie met de Pyrrhonist Timon van Phlius hebben wellicht zijn sceptische denkbeelden verder gevormd, wat ertoe leidde dat hij de eerste Academische scepticus werd die zich openlijk verzette tegen de opvattingen van de stoïcijnen.
Controverses Rond Zijn Dood
Hoewel Arcesilaus veel respect genoot bij zijn tijdgenoten, zijn er ook verschillende verhalen over zijn dood. Diogenes Laërtius beweert bijvoorbeeld dat hij zou zijn overleden door overmatig drinken, maar dit wordt door anderen, zoals de Stoïcijn Cleanthes, tegengesproken. Cleanthes beweerde dat Arcesilaus een deugdzaam leven leidde en dat zijn dronkenschap niet in overeenstemming zou zijn met de precepten die hij onderwees.
Arcesilaus werd in Athene zeer gerespecteerd en zijn invloed op de filosofische gemeenschap bleef voelbaar lang na zijn dood. Hij was een cruciale figuur in de overgang van de meer dogmatische Platoonse filosofie naar een meer sceptische benadering.
Het Filosofisch Systeem van Arcesilaus
Arcesilaus heeft zelf niets opgeschreven, wat betekent dat we zijn ideeën voornamelijk kennen via secundaire bronnen. Een van de belangrijkste elementen van zijn filosofie was de dialectische methode. Dit is een vorm van discussie waarbij tegengestelde ideeën tegen elkaar worden afgewogen om tot een beter begrip van een onderwerp te komen. Arcesilaus gebruikte deze methode om de dogmatische opvattingen van zijn tijd te ondermijnen en te laten zien dat we niets met zekerheid kunnen weten.
Het Verschil met Pyrrho en de Stoïcijnen
Hoewel Arcesilaus vaak in verband wordt gebracht met Pyrrho en het Pyrrhonisme, zijn er belangrijke verschillen tussen de twee stromingen. Terwijl Pyrrho een meer radicale vorm van scepticisme vertegenwoordigde waarbij hij zelfs twijfelde aan de realiteit van de wereld om hem heen, nam Arcesilaus een meer gematigde positie in. Hij betoogde dat we misschien de waarheid zouden kunnen kennen, maar dat we daar nooit zeker van kunnen zijn. Dit zorgde ervoor dat hij soms werd gezien als een scepticus die eigenlijk diep in zijn hart nog wel in de mogelijkheid van waarheid geloofde, iets wat Pyrrho volledig verwierp.
Arcesilaus’ belangrijkste tegenstanders waren de Stoïcijnen, en vooral Zeno van Citium, de grondlegger van het stoïcisme. Zeno geloofde dat de menselijke rede in staat was om betrouwbare en onbetwistbare kennis van de wereld te verkrijgen. Dit was een directe aanval op het scepticisme van Arcesilaus, die beweerde dat de menselijke zintuigen en rede inherent onbetrouwbaar waren.
De Invloed van Arcesilaus
Arcesilaus heeft een blijvende impact gehad op de filosofie, met name door zijn sceptische benadering van kennis en waarheid. Zijn invloed was vooral merkbaar in de Academie, waar hij een belangrijke verschuiving veroorzaakte van dogmatisch platonisme naar filosofisch scepticisme. Deze overgang leidde tot wat we nu de ‘Midden- of Nieuwe Academie’ noemen, die zich meer richtte op de kritische beoordeling van filosofische opvattingen in plaats van het verdedigen van een specifieke theorie over de waarheid.
Zijn ideeën over het opschorten van oordeel (epochè) en zijn afwijzing van de stoïcijnse katalepsis beïnvloedden niet alleen zijn tijdgenoten, maar ook latere filosofen, zoals Carneades, die zijn scepticisme verder ontwikkelde. Daarnaast vond Arcesilaus’ gedachtegoed weerklank in de werken van Romeinse denkers zoals Cicero, die zijn filosofische methoden en argumenten bewonderde en overnam in zijn eigen werk.
Arcesilaus’ erfenis ligt in zijn onwankelbare overtuiging dat de zoektocht naar waarheid altijd gepaard moet gaan met een kritische houding tegenover onze eigen overtuigingen en waarnemingen. In een tijd waarin veel filosofische scholen vastberaden waren om de waarheid te vinden, bracht Arcesilaus de waarde van twijfel en zelfonderzoek naar voren, een principe dat vandaag de dag nog steeds relevant is in zowel filosofische als wetenschappelijke kringen.
Conclusie
Arcesilaus is een van de meest invloedrijke figuren binnen het scepticisme, en zijn werk heeft de weg geëffend voor een diepgaandere analyse van de vraag of de mens in staat is om de waarheid te kennen. Zijn ideeën bieden een tegenwicht aan de meer dogmatische opvattingen van zijn tijd en dagen ons uit om kritisch na te denken over wat we als waar beschouwen. Hoewel zijn filosofie soms als destructief of nihilistisch is bestempeld, kunnen we Arcesilaus ook zien als iemand die de menselijke rede wilde bevrijden van de ketenen van onterechte zekerheden.
In een wereld waarin mensen snel geneigd zijn om absolute waarheden te omarmen, is het gedachtegoed van Arcesilaus een waardevolle herinnering aan de noodzaak van kritische zelfreflectie en het opschorten van oordeel. Zijn sceptische benadering blijft een belangrijk filosofisch instrument in het onderzoeken van wat we wel en niet kunnen weten.
Bronnen en meer informatie
- Bett, R. (2000). “Arcesilaus and the Stoics.” In The Cambridge Companion to the Stoics. Cambridge University Press.
- Brittain, C. (2010). “Arcesilaus, Sceptic and Hero.” In Philosophy in Review.
- Frede, M. (1987). “The Sceptic’s Beliefs.” In Essays in Ancient Philosophy. University of Minnesota Press.
- Schofield, M. (1980). “An Essay on Anaxarchus.” In Cambridge Classical Studies. Cambridge University Press.
- Afbeelding: Cicero_Academica_1810_title_page.jpg: Marcus Tullius Ciceroderivative work: Singinglemon, Public domain, via Wikimedia Commons
